Declamatie geschreven en voorgedragen door Hans van Bergen, schrijver/dichter, ter gelegenheid van de 21e Dodenherdenking op 6 september 2008
Elegie voor de achterblijvers
Achter elke oorlog staat een leger van achterblijvers
ver achter elke frontlinie strijdt in stilte,
maar niet minder verbeten
het zwijgende leger van de wachtenden.
Onder meer dan zesduizend onthechte namen
Op deze grond geslagen in huilend staal
gaan onzichtbaar in veelvoud verborgen
de namen van vaders en moeders, van vrouwen en kinderen
van geliefden en dierbaren
die zelf nooit een kampong zagen,
noch de koperen ploert voelden branden in hun naakte huid,
die nooit kapot gelopen voeten drenkten in zompige sawa’s,
maar evengoed voorgoed hun ziel zagen sneuvelen
op Indonesische of Nieuw-Guineaanse grond.
Achter elke oorlog staat een leger van achterblijvers…
En toen op die vervloekte dag
die altijd toch sneller kwam dan je hoopte
zag je hem weggaan en verdwijnen
achter een vloed van lieve woorden
en de mist van onzekere beloftes.
Jullie leven ingepakt en teruggebracht
binnen de afgemeten maten van de plunjezak
over zijn trillende schouders die toch altijd
nog maar half zoveel woog
als de stenen in jouw verkrampte maag
En hoe hard je jezelf ook dwong te geloven
in de noodroep van verre kusten,
in het appèl van een vrede in stervensnood,
je jezelf het vel van je knokkels beet
om in rechtvaardigheid te blijven geloven,
in de pijnlijke leegte van die eerste nacht
namen jouw jonge dromen voor het eerst de kleur aan
van grauwe as.
Achter elke oorlog staat een leger van achterblijvers…
Wapens droeg je niet,
maar vanaf die ochtend
stonden alle wapens in je hoofd op scherp.
Klaar om af te gaan bij elk bericht
uit dat land dat jij niet kende
maar waarin jouw ziel ongewild werd geplant.
De wapens in je hoofd, klaar om af te gaan
bij elke herinnering,
de wapens in je hoofd, klaar om af te gaan
elke dag weer bij elke brief die niet kwam,
de wapens in je hoofd, klaar om af te gaan
bij elke doodsteek van de rinkelende deurbel,
de wapens in je hoofd, klaar om af te gaan
bij elke losgeslagen gedachte,
klaar om af te gaan
bij elk ingehouden woord,
de wapens in je hoofd op scherp,
klaar om je elke dag weer neer te slaan.
Wapens droeg je niet
maar iedere dag weer voerde je duizend oorlogen
en bestormde duizend fronten in je hoofd.
Wapens droeg je niet,
maar als een guerrilla dwaalde je door de jungle
van doorwaakte nachten en een lege toekomst
en prevelde de onbekende namen die je las in kranten
als jouw stille mantra’s van hoop en om dichterbij te zijn:
Lombok, Salatiga, Lingadjatti, Batoe Radja, Tandjoeng Enim,
Palembang, Soerabaja. Bandoen, Timoer...
Lombok, Salatiga, Lingadjatti, Batoe Radja, Tandjoeng Enim, Palembang, Soerabaja. Bandoen, Timoer...
In eindeloze herhaling
tot je uitgeput wegzonk in rusteloze dromen
tussen leven en dood, tussen sterk en zwak
tussen doorgaan en opgeven.
tussen doorgaan en van binnen sterven
Achter elke oorlog staat een leger van achterblijvers…
De foto’s die je zag in kranten
had je al duizend maal eerder gemaakt
in de donkere kamer van je hoofd
het déjà vu van de verschrikking,
het déjà vu van de slopende angst,
het déjà vu van een toekomst,
die je liever niet wilde zien.
Hoe vaak liep je vast in het labyrint
van de slopende fantasieën in je hoofd,
hoe vaak stond het doodsverwrongen gezicht
van je geliefde, je zoon, je vriend
helder getekend in je afgematte geest
en zag je hem in de dwaalgangen van je gedachten
sterven, duizend, tienduizend maal
en elk uur weer opnieuw.
Hoe vaak liep je vast in het labyrint
van de slopende fantasieën in je hoofd,
maar vond toch weer steeds de uitgang
geleid door de liefde en de hoop.
Na elke oorlog blijft achter het leger van blijvers
het zwijgende leger van de wachtenden.
Achter elke letter van de meer dan zesduizend onthechte namen
die op deze grond in huilend staal geslagen zijn,
gaan onzichtbaar in veelvoud verborgen
de namen van vaders en moeders, van vrouwen en kinderen
van geliefden en dierbaren
die zelf nooit een kampong zagen,
noch de koperen ploert voelden branden in hun naakte huid,
die nooit kapot gelopen voeten drenkten in zompige sawa’s,
en toch hun ziel zagen sneuvelen
op Indonesische of Nieuw-Guineaanse grond.
Het leger van de blijvers dat lang nadat het
laatste geweersalvo heeft geklonken
nog altijd doorvecht voor de hoop,
de vrede
en de eeuwige hereniging
met wie achterbleef.
© Hans van Bergen, 7 september 2009
Stadsdichter Roermond
